Stel je voor: je staat voor een wegwijzer waarop links speler en rechts speelbal staat aangegeven. Welke richting zou jij kiezen?
Onderbewuste
Surrealisten staan erom bekend dat zij beelden uit hun onderbewuste naar de oppervlakte brengen, om daar vervolgens een kunstwerk van te maken. De traditionele opvatting van het surrealisme wordt dan ook geplaatst binnen de context van de psychologie van Freud. Wanneer onze gedachten in wakkere toestand zijn verdoofd, nemen het ‘kind’ en de ‘wilde’ de overhand. De schilderijen visualiseren verlangens en fantasieën die diep in het onderbewuste verborgen liggen.
Speler versus speelbal
Filosofe Mieke Boon vergelijkt dit met de gedachte dat je de speelbal bent van je psyche en tegelijkertijd beschikt over je psyche om bijvoorbeeld kunst te maken. De mens is zijn psyche en hij heeft zijn psyche. Overdag ben je de speler en ’s nachts, wanneer je droomt, ben je de speelbal van je eigen psychische processen. Je brein produceert vreemde en onsamenhangende droombeelden. Ze zitten vol vrije associaties, net als de kunstwerken van surrealisten zoals Salvador Dalí en Joop Moesman.
Rationeel maakproces
Toch is het maakproces van de kunstenaar een rationeel gegeven. Moesman zei hierover in een vermakelijk radio-interview: “Je kan in een droomtoestand iets opschrijven, maar je kan niet in een droomtoestand schilderen. Je moet eerst een doek opspannen. Je moet erop tekenen, een compositie maken. Daar kan je niet bij dromen.” Moesman bestempelde het schilderwerk dan ook als “superintellectueel”.
Dromen met open ogen
Dromen zijn natuurlijk een belangrijke inspiratiebron voor de surrealisten. Als Moesman even niet wist hoe hij verder moest met een kunstwerk, ging hij buiten spitten en houtzagen. Zijn verveling bij dit “dode werk” leidde tot nieuwe ideeën. “Ik droom eigenlijk met mijn ogen open.”
De surrealistische kunstenaar nodigt je uit om langer te kijken, voorbij het eerste oordeel te gaan en je fantasie te laten spelen. Wat roept het beeld bij je op?
Je treedt als het ware een vreemde droomwereld binnen en dat hoeft niet perse iets voor te stellen. Volgens Moesman stellen zijn schilderijen zelfs nooit iets voor. Het zijn nieuwe combinaties van beelden die nog niet eerder hebben bestaan. Er kan natuurlijk wel een verhaal achter zitten. Zoals dit Zelfportret: een verhaal over een verbroken verloving. Lees hier meer over bij de objectgegevens op de website van het Centraal Museum.
Kritiek
Het is de vrije, individuele geest waar de surrealisten met hun schilderijen aan beantwoordden. Kunstcritici vonden het nogal lastig om dit te waarderen. De eerste expositie van Moesman veroorzaakte een rel. Critici vonden zijn werk onzedelijk, pornografisch en zelfs sadistisch. De kunstenaar bedoelde er niets verkeerds mee. Het is “wat ze zelf in hun kop zien”, aldus Moesman.
Het is niet verrassend dat deze schilder zich enorm verzette tegen de gereformeerde kerk. Ook was hij geen fan van het kubisme. Over Piet Mondriaan en Bart van der Leck zei Moesman: “..dat zegt me helemaal niets.. Een kop als een ronde bol en dan een lichaam als een driehoek eronder.. Stijve boel.. Ik zie het niet.. Stompzinnig die vierkante blokken en die rode hokjes.”
Tip: Luister het (komische, maar heldere) fragment over een psychopaat die kunst interpreteert, vanaf ongeveer 26:15.
Geef een reactie